Teken van Leven: Perspectieven

Lijnperspectief

Dat lijnen in je beeld naar elkaar toe lijken te lopen heet lijnsperspectief. Schilders en tekenaars gebruiken al ruim 400 jaar bepaalde trucjes en systemen om driedimensionale objecten natuurgetrouw op een plat vlak weer te geven. Als je een digitale foto maakt gebeurt eigenlijk hetzelfde. Je digitale beeld is ook een plat vlak. Het is belangrijk om te weten hoe lijnperspectief werkt om verschillende objecten natuurgetrouw weer te kunnen geven. Ook kun je er je voordeel mee doen bij de compositie van je beeld.

Verdwijnpunt en horizon

Het punt waar de dieptelijnen samenkomen heet het verdwijnpunt. Dat punt heet zo, omdat bijvoorbeeld de huizen in de straat aan het eind steeds kleiner worden tot ze verdwijnen. Een verdwijnpunt wordt ook wel een vluchtpunt genoemd. Alle verdwijnpunten waar horizontale, in werkelijkheid evenwijdige, lijnen in je beeld samenkomen, liggen altijd op de horizon.

Één verdwijnpunt

In dit beeld worden je ogen naar het midden getrokken: alle evenwijdige lijnen in de gevels en op de weg werken als een web dat het oog naar binnen leidt. Het is mogelijk om het verdwijnpunt opzij te plaatsen to zelfs uit beeld. Op die manier kan je beter de linker of rechterzijde van de gebouwen zien. Afhankelijk van beeld kan de plaatsing van je verdwijnpunt zorgen voor interessantere beelden.

Twee verdwijnpunten

Als je twee vlakken van een object verbeeld (en je niet precies recht voor één van die vlakken staat) dan ontstaat een lijnperspectief met 2 verdwijnpunten in je beeld. Deze liggen allebei op de horizon. Je ziet dat verdwijnpunten ook buiten je beeld kunnen liggen. Het lijnperspectief zorgt ervoor dat de rechthoekige voor- en zijgevel van dit gebouw niet als een rechthoek op je beeld komen, maar allebei als een trapezium. De horizon loopt door allebei de verdwijnpunten.

De horizon is een gemakkelijk hulpmiddel om de grootte van onderwerpen in het beeld in te schatten. Maak maar eens foto’s van andere mensen waar de horizon bij staat. Bij mensen met jouw lengte loopt die ter hoogte van hun ogen, bij mensen die groter zijn dan jij ter hoogte van hun kin of nek en personen die kleiner zijn dan jezelf vallen misschien wel helemaal onder de horizon. Je hersens zijn erop getraind om aan de hand van de horizon en perspectieflijnen een driedimensionaal beeld op te bouwen uit een plat beeld. Onbewust ga je door de plaatsing van de horizon inschatten hoe groot een persoon op het beeld is, ten opzichte van jezelf. Tip: als jeeen object groter wil laten overkomen dan het werkelijk is, kies dan een lager standpunt dan je eigen ooghoogte bij het kijken of het maken van het beeld. Veel mode- en glamourfoto's worden daarom op schouder- of navelhoogte gemaakt.

Drie verdwijnpunten

Bij het naar boven of naar beneden kantelen van het gezichtspunt, ontstaat een derde verdwijnpunt, boven of onder de horizon. Daarin komen alle verticale lijnen die in werkelijkheid parallel lopen bij elkaar. Als de horizon bijna of helemaal onder beeld is dan is er sprake van een kikkerperspectief. Het tegenovergestelde geval, waarbij de horizon hoog in of boven beeld ligt, heet een vogelperspectief. Een beeld met drie verdwijnpunten heeft veel schuine lijnen en bijna geen enkel vlak wat vierkant of rechthoekig is. Dat geeft een heel dynamische indruk.

In dit beeld wordt het oog omhoog geleid, naar het derde verdwijnpunt (hoog boven de horizon). Als dat verdwijnpunt niet in beeld zou liggen maar erbuiten, zoals de andere twee, dan zou dat effect minder sterk zijn. Een beeld waarin het oog van de kijker ergens naartoe geleid wordt kan een 'sterkere' compositie hebben dan een beeld waarin je oog moet ronddwalen.

Naast de drie bekendste perspectieven zijn er nog vierpuntsperspectief, vijfpuntsperspectief en zespuntsperspectief.

Vierpuntsperspectief

betekent dat de verkleining naar links, rechts, boven en onder gebeurt. Dit zorgt voor een gekromd beeld ook wel bekend als het visoogobjectief.

Vijfpuntsperspectief

maakt dat naast de bovenstaande verdwijnpunten nog een vijfde bijkomt in de diepte, oftewel het midden van het beeld. Op die manier word het volledige zuiden, noorden, oosten en westen van je omgeving getoond. Het beeld dat hieruit komt is vergelijkbaar met kijken in een spiegelbal. M.C. Esher heeft met dit perspectief een bekend zelfportret getekend zoals hieronder is te zien.

Zespuntsperspectief

ten laatste is vergelijkbaar met vijfpuntsperspectief in dat je deze spiegelbal neemt en dan het laatste verdwijpunt toevoegt. Het verdwijnpunt achter je. Op die manier kom je een volledig 360° beeld uit. Een relatief "gemakkelijke" manier om dit te doen is om eerst een vijfpuntsperspectief te tekenen, je om te draaien en het op de achterkant van het blad waar je je eerste tekening hebt gemaakt nogmaals een vijfpuntsperspectief te tekenen. Nog een manier is om een bol te pakken en daar de kamer op te tekenen, maar dat is heel wat ingewikkelder.